Als je in een debat geconfronteerd wordt met een beschuldiging of een persoonlijk verwijt, is er één belangrijke tip: laat je nooit verleiden de beschuldiging in dezelfde woorden te ontkennen. Ik schreef er eerder over in een artikel over Nixons uitspraak “I’m not a crook” (“Ik ben geen schurk”). Door dit zo te zeggen versterkte hij onbedoeld de koppeling in de hersenen tussen de woorden ‘Nixon’ en ‘crook’.
De verleiding om bij een beschuldiging meteen met te gaan ontkennen is groot. En het gebeurt zelfs bij de meest ervaren bestuurders en politici. Zo las en luisterde ik afgelopen week met enige verbazing naar de reactie van Jacob Kohnstamm op de kritiek van psycholoog Boudewijn Chabot op het Nederlandse euthanasiebeleid. Kohnstamm houdt zich al ruim 35 jaar met euthanasie bezig en is momenteel voorzitter van Regionale Toetsingscommissies Euthanasie. En als oud-staatssecretaris, en voormalig lid van de Eerste en Tweede Kamer, is Kohnstamm een zeer ervaren politicus en bestuurder.
Wat was de aanleiding? Op 16 juni j.l. plaatste Chabot een opinieartikel in NRC Handelsblad. In dit artikel uitte Chabot zijn zorgen over het tempo waarin het plegen van euthanasie bij demente en chronisch psychiatrische patiënten toeneemt. Als voorzitter van de toetsingscommissies voelde Kohnstamm zich verplicht te reageren. De woordkeuze die hij gebruikte was echter opvallend. In plaats van een eigen frame te gebruiken, ontkende Kohnstamm de beschuldigingen in verschillende media.
De euthanasiepraktijk in Nederland bevindt zich niet op een glijdende schaal. (NRC Handelsblad, 21 juni)
Het idee dat we in een ‘u vraagt, wij draaien’-situatie zijn terechtgekomen, is echt onzin. (NRC Handelsblad, 21 juni)
Euthanasie loopt niet uit de hand. (nos.nl, 22 juni)
Chabot zegt dat het ontspoort. Dat vind ik panisch. (bnr, 22 juni)
Wat is het gevolg van het ontkennen?
Net als bij alle debatten of presentaties, kun je ook de mensen die dit debat volgen in drie groepen opdelen. Mensen die – wat er ook gezegd wordt – op de hand zijn van Kohnstamm. Deze hoeven door hem niet meer overtuigd te worden. Er zijn ook mensen die – wat er ook gezegd wordt – het met Chabot eens zullen zijn. Dit zijn dus mensen die door Kohnstamm niet overtuigd kunnen worden. De derde groep bestaat uit de twijfelaars. Mensen die zich kunnen laten overhalen door het debat en die van mening kunnen veranderen.
En omdat Kohnstamm de frames van Chabot hard ontkent, loopt hij het risico dat hij juist twijfelaars van zich vervreemdt. Omdat ook Kohnstamm de woorden ‘euthanasie’ en ‘uit de hand lopen’, ‘ontsporen’, ‘glijdende schaal’ in één adem gebruikt, wordt in het onbewuste deel van de hersenen van de toehoorders de verbinding tussen deze woorden versterkt. Bij sommige twijfelaars kan hierdoor een zaadje worden geplant in de hersenen waarbij de angst voor het ontsporen van het euthanasiebeleid wordt versterkt. Ook kunnen meer rationeel denkende twijfelaars denken dat ‘waar er rook is, er wel iets van vuur zal zijn’. Ook deze twijfelaars worden door de ontkenning richting de mening van Chabot gestuurd.
Kortom: hard ontkennen in een debat heeft vaak een onbedoeld tegengesteld effect. Door in een vlek te gaan wrijven, poets je hem meestal niet weg maar vestig je juist de aandacht op de vlek. Beter is met een eigen ’tegen-frame’ te komen. Overigens probeert Kohnstamm dat ook wel in de artikelen, door erop te wijzen dat euthanasie op demente ouderen en psychiatrische patiënten maar een hele enkele keer voorkomt. En dat in al die gevallen zeer zorgvuldig is gehandeld. Maar door de harde ontkenningen, verdwijnt dit tegen-frame naar de achtergrond.
Zelf leren framen?
Leren hoe om te gaan met frames of onterechte beschuldigingen in een debat? Hoe je de regie in een debat kunt krijgen, of weer op kan pakken? En hoe je deze technieken ook in andere situaties, zoals bij presentaties, onderhandelingen, gesprekken of vergaderingen kunt toepassen? In september organiseer ik samen met Ad de Regt Strategie & Communicatie een eendaagse flitstraining “Framing voor Politiek en Bestuur”. Hier leer je met oefeningen, voorbeelden en theorie om te gaan met het spel rond framing en reframing. Interesse? Neem direct contact op!
